Bir dilin gelişmişliği o dili yaratan toplumun ekiniyle ilgilidir. Ekin, yani maddi ve manevi üretimlerin toplamı ne derece zengin ise dili de o derece zengindir.
Ülkemizin iki önemli dil araştırmacısı Orhan Kabataş ve Yakovos Hacıpieris’in geçen günlerde yayımladıklar “Kıbrıs Türk Ve Rum Diyalektlerinin Ortak Sözlüğü” çok önemli bir çalışma. 685 sayfalık eserin yarısı Türkçe yarısı Rumca olarak yayımlandı. Büyük bir boşluğu dolduracak çalışmayı okumanızı salık veririz.
Kıbrıs Adasının Osmanlı-Türk egemenliğine girdiği 1571 yılından itibaren Kıbrıs’ın resmi dili haline gelen Türkçe’nin yüzyıllarca birinci dil olma özelliğini koruduğu bilinen bir gerçektir. Ancak 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşmasıyla İngilizce’nin öne geçtiği ve Türkçe’nin ikinci planda kaldığı görülür. 1960 yılında Kıbrıs’ta bağımsız bir ortaklık Cumhuriyeti kurulunca Rumca ile birlikte yeniden devletin resmi dili ilân edilmiş ve 1963 yılındaki toplumlararası mücadelelere kadar bu özelliğini korumuştur. Olaylar nedeniyle birbirinden ayrılan toplumların kendi bölgelerinde kendi dillerini kullana geldikleri gözlemlenir. O günlerde oluşturulan ve muhtelif aşamalardan geçerek günümüze kadar süre gelen Kıbrıs Türk yönetimlerinin birinci resmi dilleri hep Türkçe olmuştur.
Bu dil bir yandan, fetihten sonra Adaya yerleştirilen Türk halkının konuşma dili olma özelliğini korurken bir yandan da Ada yönetimlerinin resmi dili olagelmiştir. Dünya dilleri arasında önemli bir yer işgal eden Türk dili Adadaki yerli halkları çok etkilemiş, bu halkların özellikle Kıbrıslı Rumların hem konuşma dillerinde hem de yazı dillerinde hatırı sayılır derecede etkili olmuş, bu dile hayli zenginlik kazandırmıştır. Kıbrıslı Türkler ve Rumlar yıllar boyu bu ada üzerinde yaşamışlar birbirlerini her konuda etkilemişlerdir. Ortak beğeniler yaratırken, kendi toplumlarına özgü değerleri,gelenek-görenekleri koruyup, yaşatmışlardır. Konuşma dili olan Kıbrıs Ağzı’nda Rumlar- Türklere, Türkler-Rumlara birçok sözcük vermiştir.Kendi saygın araştırmacılarının da belgelerle ortaya koydukları gibi en az üçbinbeşyüz Türkçe sözcüğün Kıbrıs Rum ağzında mevcudiyeti görülmektedir.Kıbrıs Türklerinin ağzında ise yaklaşık 850 Rumca sözcük mevcuttur. İşte sadece Kıbrıs Rumcasında “A” Harfli Bir Kısım Türkçe Sözcük söyledir.
SÖZCÜKLER-WORDS
Not :
1)Αγαλλίκκιν
Rumca okunuşu: Ağalikkin
Türkçedeki Karşılığı: Ağalık
Kıbrıs Rumcasına Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilmektedir. Rumcada karşılığı verilirken yine başka bir Türkçe sözcükle açıklama yapılmaktadır. “Tembelya” diye verilen sözcük de “Tembellik” kelimemizin ta kendisidir. Cümle içerisinde verilen örneklerde de Türkçeden alınma sözcükler dikkat çeker.
Örnek cümle: Το ρεσπελλίκκιν εν θέλ' αγαλλίκκιν'
Okunuşu: “To rençberlikkin en theli ağalikkin”
Türkçe anlamı: “Rençberlik ağalık istemez.”
2) Αβρατίνί
Rumca Okunuşu:Avradini
Türkçedeki Karşılığı:Avradını.
Yazar bu sözcüğün de Türkçeden alındığını belirtirken, öfkelenildiği zaman küfür olarak kullanıldığı açıklamasına yer verir.
Örnek cümle: Έφυες με τ' αβρατινί
Okunuşu: Efiyes me do avradini.
Örnek cümlenin Türkçesi “Bağırıp çağırarak kaçtın”(gittin)
3) Αβτξής
Rumca Okunuşu:Avdzis.
Türkçeden geçtiği belirtilen sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken “Kiniğos” sözcüğü verilmektedir.
4) Αγιάζιν
Rumca okunuşu: Ayazin
Türkçedeki Karşılığı:Ayaz
Sözcüğün açıklaması yapılırken: “Kışın, sabahları, hafif esinti ile birlikte hissedilen soğuk hava” sözlerine yer verilmektedir.
5) Αγιρλίκκια
Rumca okunuşu: Ağırlikkia
Türkçedeki Karşılığı:Ağırlık.
“Ağırlık” sözcüğünün Rumcada “varos” sözcüğüyle izah edilebileceği anlatılır.
6) Αγνατίζω
Rumca okunuşu:Ağnadizo
Türkçedeki karşılığı: Anlamak.
Bu sözcüğü açıklamaya çalışan kitabın yazarı sözcüğün kimi Kıbrıslı Türklerce telâffuzunu da vererek “Ağnadım” demektedir.
Rumcada hangi anlamlarda kullanıldığını açıklarken de “Anlıyorum, demek istiyorum, izah ediyorum” ifadelerini kullanır.
Örnek cümle:“Την γλώσσαν όμως της καρκιάς πιστεύκω αγνατίζειξ”
Okunuşu: “Din ğlossan omos tis garkias bistevko ağnadizis”
Türkçesi: “Kalbin dilinden anlıyorsun sanırım” denmekte.
Örnek cümle: “Τότε οι αστυνομικοί επή¬ραν καταθέσεις, αφού του αγνατίσασιν ούλες τες υποθέσεις”
Okunuşu: “Dode i asdinomiki ebiran gatathesis, afou du ağnadisasin oles des ibothesis”
Türkçesi: “Tüm olan bitenleri anlayan polisler o vakit ifade aldılar.”
7) Αζάς
Rumca okunuşu: Azas
Türkçesi:Aza
Rumca açıklamada “Kinotikos Simvulos” diye bir ifadenin yer aldığı görülmekte. “Toplum temsilcisi” diye çevirebileceğimiz bu kişiler bizim yerel yönetimlerde görev alan muhtarların yardımcılarından, azalardan başkası değildir.
8) Αζάτιν
Rumca okunuşu: Azadin(Türkçe-Farsça olduğu verilir)
Türkçedeki Karşılığı:Azat
Rumca açıklamasında “Özgür etme” biçiminde bir ifadeye yer verilmektedir.
Örnek cümle: “Είχα τρεις μαύρους τζι έκαμα τους αζάτιv”
Rumca Okunuşu: “İha dris mavrus ce egamadus azadin”
Türkçesi:Üç zenci kölem vardı ve onları azat ettim.”
9) Άζκαλτι
Rumca okunuşu: Az kaltı.
Türkçedeki Karşılığı:Az kaldı.
Rumca açıklamada “Hemen hemen, az daha, ramak kaldı anlamlarına gelen sözcükler kullanılır.
Örnek cümle: “Τον Σοφοκλήν που το Πρασκιόν άζκαλτι να τον πιάσοί”
Rumca okunuşu: “Ton Sofoklin bu don Prasgon azkaltı na don bgasi”
Rumca olarak verilen örnek cümlenin Türkçesi şöyle: “Prasyolu Sofokli’yi az kaldı yakalayacaktı.”
10) Αϊλ(λ)ίκ(κ)ιν
Rumca okunuşu: Aylikkin
Türkçesi: Aylık(Maaş)
Türkçeden Rumcaya geçtiği belirtilen bu sözcüğün de anlamı aynen dilimizdeki gibidir.
Örnek cümle: “Τω Χαλίλη Χ" Τεβρισιούς δύο αϊλλίκια: 50”
“Aylık ücret” diye yapılan izahattan sonra yer alan Rumca örnek cümledeki kişi de “Halil Derviş” olup iki aylığının 50 olduğu belirtilir.
11) Αΐπιν
Rumca okunuşu:Aibin
Türkçedeki Karşılığı:Ayıp
Rumcada açıklama yapılırken üç değişik sözcük kullanıldığı görülür. “Elâttoma:
a)Kusur, sakatlık.
b)Özürlü olma hali ve c)noksanlık.
Örnek cümle: “Γιατί νάν' παραδκι,άνταλον, να βκει μ' έτσι αΐπιv”
Rumca okunuşu: “Yadi nan baradgi, andalon, na fgi me etsi aibin”
Rumca olarak verilen örnek cümlenin anlamı şöyle: “Neden tertipsiz olsun da böyle bir ayıpla ortaya çıksın”
12) Αϊπλής
Rumca okunuşu: Aiblis
Türkçedeki Karşılığı:Ayıplı.
Örnek cümle “Που έχει κάποιοαΐπι.”
Rumca açıklamada “Ayıbı olan” diye bir ifadenin yer aldığı görülür ve yine Türkçe sözcüğü bir başka Türkçe sözcükle açıklamaya çalışır.
13) Αϊράνιν
Rumca okunuşu: Airanin. “Δροσιστικό ποτό από γιαούρτι.”
Türkçedeki Karşılığı:Ayran
Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken “Yoğurttan yapılan serinletici içecek” denmektedir.
Örnek cümle: “ ‘Τ’ αϊράνιν το καλόν έναν γρόσι ν το πουλώ”
Rumca okunuşu: “Do ayranin do galon enan ğrosi n do bulo”
Örnek olarak verilen Rumca cümlenin Türkçesi şöyledir: “İyi ayranı bir kuruşa satarım. ”
14) Αλάιν
Rumca okunuşu:Alain
Türkçedeki Karşılığı:Alay(Karşılama töreni)
Rumcada sözcüğün karşılıkları verilirken: “Birliktelik, kuşların toplu halde bulunuşu, kalabalık” gibi ifadeler yer almakta.
Örnek cümle: “Οι Χωραίτες εβγηκαν να τους προϋπαντήσουν, αλάιν να τους κάμουσιν, τιμήν να τους τιμήσουν”
Rumca okunuşu:” İ Horaides evğigan na dus proibandisun, alayin na dus kamusin, dimin na dus dimisun.”
Rumca örnek cümlenin anlamı ise şöyledir: “Lefkoşalılar(Şeherliler) onları karşılamaya, onlara alay düzenlemeye, onları onurlandırmaya çıktılar.”
15) Αλακκερίμ
Rumca okunuşu:Alakkerim
Türkçedeki Karşılığı:Allah Kerim.
Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken dilimizdekine yakın bir ifadenin yer aldığı görülür.
“Ehi o theos” yani “Tanrı sahiptir”, “Tanrı kadirdir” diyebiliriz.
16) Αλατζά
Rumca Okunuşu:Alatza
Türkçedeki Karşılığı:Alaca
Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilirken Rumca açıklamada pamuklu ya da yünlü yerli kumaş olduğu söylenir.
Örnek cümle:"Εχόρησες την αλατξάν κι εξέης εις το 'ώμαν'”
Rumca okunuşu: “Ehorises din alatza ge eksevis is do oman”
Örnek olarak verilen Rumca cümlenin anlamı şu: “Alacayı giyip de omuza çıktın.”
17) Άλιν
Rumca okunuşu: Alin
Türkçedeki Karşılığı:Al(Kırmızı)
Rumcada anlamını kırmızı olarak veren yazar, örnek cümlede şöyle demektedir.
Örnek cümle: “Ελάλες τα σειλούδκια της έν'μουσκοκάρφιν άλιν”
Rumca okunuşu: “Elâles da şiluthğa dis en musgogarfin alin”
Türkçesi: “Dudacıkları al bir çiçek gibidir diyordun”
18) Αλίσι - Βερίσι
Rumca okunuşu:Alisi-verisi
Türkçedeki Karşılığı:Alış-veriş.
Rumca açıklamada “Almak-vermek” diye tanımlanır ve ayrıca ticarette bir işlem olarak da kullanıldığı açıklanır.
19) Αλλάβερσιν
Rumca okunuşu:Allaversin
Türkçedeki Karşılığı:Allah versin
Açıklayıcı cümle: “Ο Θεός να , σε βοηθήσει (ειρωνικά), απάντηση σε ζητιάνο, όταν αρνείται την ελεημοσύνη.”
Rumca açıklama yapılırken “Tanrı yardımcın olsun” biçiminde bir ifadenin yer aldığı ve alaylı olduğu söylenir. Bu arada dilenenlere yanıt oluşturduğu ve de sadaka vermek istenmediğinde söylendiği eklenir.
Örnek cümle:"Φαγιά τζαι πκεια, αλλάβερσιν, ο κό¬σμος έν' γεμάτο” (Τζαπ.)(Çapura Halk ozanı)
Rumca okunuşu: “Faya ce pya, allaversin, o kozmos en yemados”
Türkçesi: “Allahversin, her taraf yiyecek , içecekle doludur”
Örnek cümle:"Αφούς έτο, αλλάβερσιν, 'πό ούλλα έσσω έσεί' (Πλαστ.). (Plasi Halk ozanı)
Rumca okunuşu: “Afus edo, allaversin, bo ullâ esso eşi”
Türkçesi: “Bak, Allahversin evde herşey var.”
20) Αλλάχαξι
Rumca okunuşu: Allahası
Türkçedeki Karşılığı:Allahasın
Örnek cümle: “Τζι εσού, αλλάχασι, έν' δουλειές τού¬τες που έκαμεξ”
Rumca okunuşu: “Ce su, allahasi, en thulyes dudes bu egames”
Rumcada örnek oluşturan cümlenin Türkçesi şöyle “Allahasın sen de bu yaptıkların iş mi?”
21) Αλλάχαταμ
Rumca okunuşu: Allahatam
Türkçedeki Karşılığı:Allah adamı
Sözcüğün Rumca açıklamasında “Allah adamı, saf insan” biçiminde ifadeler dikkat çeker.
22) Αλλαχμουστακκουνούβερσιν
Rumca okunuşu: Allahmustakkunu versin
Türkçedeki Karşılığı: Allah müstahakını versin
Örnek cümle: “Να σε πάρει ο διάβολος!”
Rumca okunuşu: “Na se bari o yiavolos”
Rumca açıklaması dilimizdekinden biraz farklı. Burada “Seni şeytan alsın” diye bir ifadeye yer verildiği görülmekte.
23) Αλλάχμπεης
Rumca okunuşu: Allaibeyis
Türkçedeki Karşılığı:Alaybeyi
Örnek cümle: “Του αλλάχμπεη λέγει του για να τους πολογιάσουv”
Rumca okunuşu: “Du allaybeyi leyi du ya na dus boloyasun”
Rumca verilen örnek cümlenin anlamı şöyle: “Alaybeyine onları kovmalarını söyler.”
24) Αλλαχπελασινούβερσιν
Rumca okunuşu: Allahbelasunu versin
Türkçedeki Karşılığı:Allah belâsını versin.
Örnek cümle: “Να σου δώσει ο Θεός μπε¬λάδες!”
Rumca okunuşu: “Na su thosi o theos mbelathes”
Rumca örnek cümlenin anlamı: “Allah sana belâlar versin.” Biçiminde olup Türkçedeki üçüncü kişi yerine, Rumcada ikinci kişinin yer aldığı gözlemlenir. Üstelik Tanrının vereceği ceza yine Türkçede kullanılan “Bela” sözcüğü olup çoğul biçimde yer aldığı görülür.( Türkçede; ‘Allahbelasını versin’ derken üçüncü kişi kastedilmektedir. Halbuki Rumca örnekte: ‘Allah sana belalar versin’ diye bir ifade yer alır’)
25) Αλλάχ Ραμετ Εϊλεσίν
Rumca okunuşu: Allah ramet eylesin
Türkçedeki Karşılığı:Allah rahmet eylesin. Rumcadaki açıklamanın bizdekinden pek farkı yoktur. Yalnız söylenişte “rahmet” sözcüğündeki “h” sesi düşmüştür.
26) Αντάσορας
Rumca okunuşu: Andasoras
Türkçedeki Karşılığı:Ondan sonra
Rumca açıklamada: “Daha sonra, devamında” gibi ifadelere yer verilir.
27) Αρκάς
Rumca okunuşu: Arkas
Türkçedeki Karşılığı:Arka
“Arka” sözcüğüne bir “s” harfi ilâvesiyle elde edilen bu sözcüğün Rumca açıklamasında: “Arka çıkan”, “Savunan” sözcüklerinin yer aldığı görülür.
Örnek cümleler
a)“Ανάγκη πάσα να 'βρουμεν αρ¬κάν τζαι δικηόρον”
Rumca okunuşu: “Anangi basa navrumen arkan ce thigioron”
b)“Ο Νικολάκης κι ο Νονής εμβήκαν βεκκιλάδες, να ξαπολύσουν τον Λαμπρήν, να πά' να πιάσ' αρκάδεζ”
Rumca okunuşu: “O Nikolakis ge o Nonis emvigan vekkilathes, na ksabolisun don Lambrin, na ba na biasi arkathes.”
Kullanılışı aynen dilimizdeki gibi olan bu sözcükle ilgili örnek Rumca cümlenin Türkçeleri şöyle:
a) “Bütün mesele arka ve avukat bulmak meselesidir”.
b) “Lambri”yi serbest bırakmaları ve ona arka çıkacak kişiler bulabilmesi için Nikolakis ve Nonis vekil oldular.”
28) Αρκαλατίζω - Αρκαλατευκω
Rumca okunuşu:Arkaladizo
Türkçedeki Karşılığı:Arkalamak
Rumca açıklamada: “Desteklemek, birilerini savunmak” gibi ifadeler görülür.
Örnek cümle: “Έδει αρκάν τξι αρκαλατίζει τον να μεν τον δέρουν”
Rumca okunuşu: “Ehi arkan ce arkaladizidon na men don therun”
Rumca örnek cümle ise şöyle: “Arkası vardır, onu dövmemeleri için ona arka çıkar.”
29) Αρπατζίκκιν
Rumca okunuşu: Arpadzikkin
Türkçedeki Karşılığı:Arpacık
Rumcası: “Είδος βε¬λονιάς που ράβουν τα σεντόνια.”
Rumca okunuşu: “İthos velonyas bu ravun da sendonya”
Rumca açıklamada “Çarşaf dikerken kullanılan bir tür iğne” diye tanımı yapılmaktadır.
30) Αρσίζης - Αρτζίζης
Rumca okunuşu: Arsizis
Türkçedeki Karşılığı:Arsız
Örnek cümle : “Ο άνθρωπος εις το πιοτόν και παρά νάν' αρσίζης, χίλιες φορές καλύτερα να είναι χαϊρσίζηξ” (Μιχαήλ)
Rumca okunuşu: “O antrobos is do biodon ge bara nan arsizis, hilyes fores galidera na ine hayirsizis”
Rumcada açıklama yaptıktan sonra verilen örnek cümlenin Türkçe anlamı şöyle: “Adam içkide arsız olacağına hırsız olsun bin kez daha iyidir”Mihail (Halk ozanı)
31) Αρσιλλίκκιν - Αρτζιλλίκιν
Rumca okunuşu: Arsillikin-Artzillikkin
Türkçedeki Karşılığı: Arsızlık.
Sözcüğün iki biçimde geçtiği görülür.
Rumca açıklamada “Arsızın niteliği” sözlerine yer verilmektedir. Rumca açıklama yapılırken yine Türkçeden geçme “arsız sözcüğünün yer alması son derece ilginç.
32) Αρτικλαμάς
Rumca okunuşu: Artıklamas.
Türkçedeki Karşılığı:Artıklama
Rumca açıklama yapılırken “Fazlalık” gibi bir ifade kullanılmakta.
33) Αρτιρώ
Rumca okunuşu: Artiro
Türkçedeki Karşılığı: “Artırmak” sözcüğünün ta kendisi olan bu sözcüğün “artırırım” biçiminde yer aldığı görülür.
Örnek cümleler:
a)“Σπάζεις μέσα στην δουλειάν τζι εν αρτιράς ππαράν'”
Rumca okunuşu: “İsbazis mesas din thulyan ce en artiras paran”
b) “Τό¬σον ππαράν που κέρδιζεν τίποτε δεν αρτίραν” (Άζ).
Rumca okunuşu: “Doson paran bu gerdizen dibode then artiran”
Rumca olarak verilen örnek cümlelerin Türkçeleri şöyledir:
a) “Çalışmaktan çatlarsın da para artıramazsın.”
b) “O kadar para kazandığı halde hiç artıramadı.”
34) Ασλάνιν - Ασλανίν
Rumca okunuşu:Aslanin
Türkçedeki Karşılığı:Aslan
Türkçeden geçme ve aslan anlamına gelen bir sözcük olduğu belirtildikten sonra verilen ek bilgide eski yıllarda kullanılan ve üzerinde aslan figürü bulanan kırk para değerinde gümüş Türk parası sözleri ilginç.
Örnek cümle “Δέκα χιλιάδες ασλανιά είπαν του να τους δώσει”
Rumca okunuşu: “Deka hilyathes aslanya ibandu na dus thosi”
Örnek Rumca cümlenin anlamı: “Onlara onbin aslan vermesini söylediler.”
