UNESCO’nun yayımladığı ‘Tehlike Altındaki Diller Atlası’na göre Türkiye’de 11 dil kaybolma tehlikesi altında.
Araştırmacı yazar Vahit Tursun bir ilke imza atarak kaybolma tehlikesi altındaki dillerden Trabzon Rumcası yani Romeika sözlüğü hazırladı. Yazımını sekiz yılda tamamladığı bu sözlük için tam manasıyla bir saha çalışması yapmadığını ancak yıllar boyunca yaşlıların konuşmalarını kaydederek bilmediği yüzlerce kelimeyi derlediğini ifade eden Tursun, 90’lı yıllardan beri kafasında olan bir hayali hayata geçirerek Romeika-Türkçe sözlüğü hazırladığını anlatıyor. Yaklaşık 30 yıldır duyduğu her yeni kelimeyi kaydettiğini ve sözlüğü bu şekilde oluşturduğunu söyleyen Tursun, “Hep kendi kültürümle ilgili bir şeyler yapma eğilimindeydim. Kumbara misali kelime biriktirdim. İşte nihayet gün geldi, bu kumbara bir sözlüğe dönüştü” diye konuşuyor.
DANIŞMANI OXFORD’DAN
Romeika dilinin kaybolduğunu düşünmenin bile çok acı verdiğini anlatan Tursun “Dil, binlerce yıllık bir insanlık birikiminin eseridir. Kocaman bir dünyadır. Bir dil yok olursa dünya yok olmuş olur ve maalesef bunun geri dönüşü imkansızdır” diyor.
Heyamola Yayınları’ndan çıkan sözlükte Trabzon’un dağlık kesimlerinde farklı bölgelerde konuşulan Romeika kelimeler, deyişler yer alıyor. Tursun, Romeika’nın Trabzon’un Çaykara başta olmak üzere Dernekpazarı, Sürmene, Of, Tonya gibi ilçelerin bazı köylerinde bugün de anadil olarak konuşulduğunu, bazı köylerde ise ikidillilik (diglossia) düzeyinde kullanıldığını anlatıyor. Sözlüğün araştırma evresinde internet üzerinden Romeika konuşan çok sayıda insanla iletişime geçtiğini onlardan yeni kelimeler öğrendiğini anlatan Tursun, “Romeika, Türkiye dışında Kuzey Kıbrıs’ın Güzelyurt (Morfu) ve Dipkarpaz (Rizokarpaso) çevresinde bulunan Yeni Erenköy (Gialousa), Kaplıca (Davlos) gibi bazı köylere iskân edilmiş önemli bir Karadenizli nüfus tarafından da halen kullanılıyor” diyor.
Sözlüğün danışmanlığını Oxford Üniversitesi Modern Yunanca Emeritus Profesörü Peter Mackridge üstleniyor.
Of, Karadeniz’in ilk Müslümanlığa geçen bölgesi olmasına rağmen Trabzon Rumcası’nın hâlâ yaşadığı bölgelerden biri. Tursun bunu 40 sene öncesine kadar dış dünyayla sınırlı ilişki kuran kadınlara bağlıyor.
BUGÜNE GELEBİLMESİNİ KADINLARA BORÇLUYUZ
“Özellikle erkeklerin ilgi alanı dışında kalan botanik ve zooloji ile ilgili kelimelerin günümüze kadar gelmesini kadınlara borçluyuz” diyen Tursun Romeika’nın ömrünün uzun olmasını bu dilin genelde dağ köylerinde konuşulmasına bağlıyor. Tursun’a göre Trabzon’daki dağ köylerinde okulların geç açılması, şehre göçün geç başlaması, insanların televizyon ve sosyal medya araçlarıyla geç tanışmış olması Romeika’yı bugüne kadar getiren sebeplerden. Bundan 40 yıl önce Trabzon’un bazı köylerinde camilerde verilen Kur’an eğitiminin, cuma namazı sırasında okunan hutbe ve vaazların dahi Romeika dilinde olduğunu vurgulayan Tursun, kendisinin de Türkçeyi ilkokuldan sonra öğrenmeye başladığını ifade ediyor.
