Türkiye’de baharatın merkezi sayılan Mısır Çarşısı, bugün raflarında yüzlerce çeşit aromayı barındırsa da bu zenginliğin kökleri binlerce yıl geriye uzanıyor. Baharatlar, insanlık tarihinin en eski ticaret ürünlerinden biri olarak hem mutfak kültürünü hem de dünya siyasetini belirledi.
Antik çağlarda baharatlar yemek için değil, daha çok tedavi ve ritüeller için kullanılıyordu. Zencefilin mideyi yatıştırdığına, tarçının mikropları uzak tuttuğuna inanılıyor; kimyon ve anason mezar eşyaları kadar kutsal kabul ediliyordu. Değerleri öylesine yüksekti ki Roma döneminde tuz asker maaşı olarak veriliyor, baharat depoları devletlerin zenginlik göstergesi sayılıyordu.
Zamanla ticaret ağları genişledi, farklı kültürler birbirinin tatlarını tanımaya başladı. Baharat Yolu, Hindistan ve Güneydoğu Asya’dan başlayan bu akışı Anadolu üzerinden Avrupa’ya taşıyarak yüzyıllar boyunca dünyanın en stratejik ticaret hattına dönüştü. Hatta Avrupalı denizcilerin bu hattın monopolünden kaçmak için alternatif güzergâh arayışları, Amerika kıtasının keşfine kadar vardı. Yani tarihin akışı bile baharatın peşinde değişti.
Bugün baharatlar lüks olmaktan çıktı, mutfakların temel malzemesi hâline geldi. Ancak kökenleri hâlâ büyülü bir coğrafi yolculuğun izlerini taşıyor. Tarih boyunca dünyaya hangi baharatın nereden yayıldığına bakıldığında tablo şöyle şekilleniyor:
Karabiber — Hindistan’ın Malabar kıyıları
Dünya ticaretinin en eski yıldızı; yüzyıllarca altınla yarışan bir değerdi.
Tarçın — Sri Lanka ve Güney Hindistan
Antik Mısır’dan Roma’ya kadar tıpta ve ritüellerde kullanıldı.
Zencefil — Güneydoğu Asya (Hindistan kıyıları–Malezya hattı)
Özellikle denizcilerin mide ilacı olarak ün yaptı.
Zerdeçal — Hindistan
Sarı rengiyle hem mutfakta hem geleneksel tıpta vazgeçilmez oldu.
Kakule — Hindistan’ın batısı ve Sri Lanka
Aroması yüzünden yüzyıllarca kraliyet mutfaklarının en değerli baharatıydı.
Kimyon — Doğu Akdeniz, Orta Doğu ve Anadolu
Mezopotamya’dan Avrupa’ya yayılan en eski baharatlardan biri.
Karanfil — Endonezya’nın Maluku (Moluk) Adaları
Yüzyıllarca yalnızca birkaç adada yetiştiği için imparatorlukları birbirine düşürdü.
Muskat — Endonezya’nın Banda Adaları
Kolonyal dönemin en sert ticaret savaşlarına konu olan baharat.
Anason — Doğu Akdeniz
Antik Yunan ve Roma’da yaygınlaştı, sonra tüm Akdeniz’e yayıldı.
Rezene — Akdeniz havzası
Hem yemek hem ilaç olarak binlerce yıldır kullanılıyor.
Susam — Hindistan ve Afrika'nın doğusu
Yağıyla, tadıyla ve dayanıklılığıyla eski dünyada hızlı yayıldı.
Sumak — Orta Doğu ve Anadolu
Asidik tadıyla limonun olmadığı dönemlerde temel aroma kaynağıydı.
Safran — İran’ın Horasan bölgesi
Bugün hâlâ dünyanın en pahalı baharatı; elle toplandığı için gramla satılıyor.
Baharatların yolculuğu bugün mutfak raflarında duran küçük kavanozlarda bitmiş gibi görünse de insanlık tarihine bıraktığı izleri düşündüğümüzde hâlâ keşfedilecek bir tat mirası taşıdığı ortaya çıkıyor.
