Metabolik Sendrom ve Bariatrik Cerrahi

Değerli okurlar,
Geçen yazımda kalp ve damar hastalıklarının en önemli belirleyicilerinden olan metabolik sendrom hakkında genel bilgiler sunmuş ve özetleyerek metabolik sendromun önlenmesi hususunda alınabilecek tedbirleri paylaşmıştım. Bugün bir adım ileri giderek metabolik sendromun tedavisinde ileri basamak bir tedaviyi, bariatrik cerrahi’yi konuşacağız. Başlamadan belirtmek isterim ki burada söyleyeceklerim bilimsel yayınlar ile desteklenmiş bilgilerdir ve kesinlikle kişiye özel bir tavsiye olarak verilmemektedir. Amaç sizleri mevcut tedavi yöntemlerinden haberdar etmek ancak tıbbi kararları sizlere ve sizi takip eden doktorlarınıza bırakmaktır.
Bariatrik cerrahi, günümüzde farklı metodları olsa da sıklıkla temel olarak 4 değişik teknikle yapılmakta ve kısaca halk arasında "mide küçültme ameliyatları" olarak anılmaktadırlar. Bu ameliyatlar arasında mideye bilezik takmak, midenin bir bölümünün çıkarılması gibi uygulamalar söz konusudur.
Bazı yayınlara göre metabolik sendrom küresel bir salgındır ve etkili tedavinin önemi giderek artmaktadır. Örneğin, ABD'de metabolik sendromun görülme sıklığı yaklaşık %23'tür. Çin'de ise erkeklerde %9.8 ve kadınlarda %17.8'dir. Obezite bir zamanlar zengin sanayileşmiş ulusların bir hastalığı olarak kabul edilmiştir, ancak obezite ve dünya çapında metabolik sendromun diğer hasarlarının artışı durumun artık böyle olmadığını kanıtlamaktadır. Vücut Kitle İndeksi (VKİ) >35 olarak tanımlanan dünya çapında obezitenin %14,1 olduğu tahmin edilmektedir, yani dünya çapında 400 milyon insan obeziteden muzdariptir (1).
Peki neden mide küçültme ameliyatlarına ihtiyaç duyuyoruz? Diyetle ve egzersizle kilo vermek mümkün değil midir? 2021 yılında yayınlanan bir makaleye göre "bariatrik cerrahi", obezite ve bununla ilişkili hasarları önlemek için yeni geliştirilmiş bir tedavidir (2). Bu cerrahi ile alakalı kilo kaybı, diyabet ve kardiyovasküler sağlıktaki olumlu gelişmeler yakından bilinmektedir. Ancak, elde edilen bu yararın nasıl gerçekleştiğine dair  mekanizmalar bazı bilgilere rağmen henüz net değildir.
Ameliyatsız kilo kaybı ise genellikle mümkündür ancak uzun dönemde etkisi azalmaktadır ve elde edilen kilo kayıpları nadiren altı aydan daha uzun süreli bir başarı göstermektedir. Sıkı kalori azaltma ve davranış değişikliğine yönelik yoğun hekim denetimli programlar bile nadiren etkilidirler. Bu nedenle, bariatrik cerrahinin son 10 yılda katlanarak büyümesiyle sonuçlanan daha agresif bir yaklaşımın kilo kaybını garanti altına aldığı ortaya çıkmıştır (3,4). Hatırlanacağı üzere kilo kaybı ve obesitenin azalmasına bağlı olarak metabolik sendromun geri çevirilmesi potansiyel kalp ve damar hastalıklarından korunma bakımından birincil öneme sahip.
Görülüyor ki gerek bilimsel yayınlarda gerekse kilolu insanların genel yaklaşımında mide küçültme ameliyatları günümüzde son derece yaygınlaşmıştır. Pek çok ülkede ve merkezde bu ameliyatlar sıklıkla yapılmaktadırlar. Peki bu ameliyatlar her şişman hastaya uygulanmalı mıdır? Amerika Birleşik Devletlerinde bariatrik cerrahi için mevcut kılavuzlar, VKİ >40 olan obezlerde veya VKİ >35 olup obezite hasarlarının bulunduğu hastalarda cerrahinin düşünülmesini önermektedir (3). Dolayısıyla her şişman kişi için bu cerrahi uygulamayı yaptırmak gerekli değildir. Öncelikle diğer yöntemlerin de denenmesi bilhassa önerilmelidir.
Diğer taraftan bariyatrik cerrahi yöntemlerinin hangisi uygulanırsa uygulansın hiçbir yöntem masum değildir. İnsan vücuduna yapacağımız her değişikliğin zaman zaman bazı istenmeyen sonuçları da olabileceği akılda mutlaka tutulmalıdır. Bariyatrik cerrahiler sonucunda ortay çıkabilecek önemli sağlık sorunları arasında şunlar vardır (2,5):
a. Dumping Sendromu: Yiyecekler mideden ince barsaklara çok hızlı geçtiğinde oluşan bir rahatsızlıktır. Belirtileri arasında mide bulantısı, ağrı, zayıflık ve terleme vardır. Bu sendrom, mide küçültme ameliyatı geçirmiş kimseleri çok sık etkiler. 
b. Fıtık: Cerrahi alandan gelişen fıtıkların tamiri için ameliyat sonrası dönemde hastalar tekrar ameliyat olmak zorunda kalabilmektedirler.
c. Osteoporoz (kemik erimesi): Cerrahi sonrası ortaya çıkabilecek gıda ve elektrolit (osteoporoz için özellikle Kalsyum) emilim bozuklarına bağlı olarak meydana gelebilmektedir.
d. Diyare (İshal): Bazı tür mide küçültme ameliyatlarından sonra ortaya çıkabilen, hem yaşam kalitesini bozan hem de besin ve vitamin alımının  bozulmasına nenden olan önemli bir komplikasyondur.
e. Demir eksikliği ve kansızlık: Yine emilim problemleri nedeniyle demir eksikliğine bağlı kansızlık meydana gelebilir.
f. Cerrahiye bağlı sakatlık veya ölümler: Tüm ameliyatlar geçici veya kalıcı sakatlık ve belli oranda ölüm riskiyle uygulanır. Bariyatrik cerrahi ameliyatları da aynı kriterleri taşır. Ölüm oranları düşük olmakla birlikte yoktur denilemez.
Özetlemek gerekirse obezite ciddi sağlık sorunlarından bir tanesidir ve obeziteyle çok yakından alakalı olan metabolik sendrom kalp ve damar hastalıklarının önde gelen güçlü nedenlerinden biridir. Metabolik sendrom varlığında ve özellikle ölümcül derecede şişmanlık söz konusuysa tercih edilebilecek tedavi yollarından bir tanesi de bariyatrik cerrahiler olarak görünmektedir ancak bu tedavilerin çoğu geriye dönüşsüzdür ve komplikasyonları da hem yaşam kalitesini bozabilir hem de geçici veya kalıcı hasarlar veya ölüme yol açabilirler. Bu konuda en önemli karar verici makam hastayı yakından takip etmekte olan ve artı ve eksileri hasta için en iyi şekilde değerlendirebilecek olan hekimi ve sonuçta hastanın kendisi olacaktır.
Sağlıklı günler diliyorum.
Panikle daha kötü oluruz, bilgiyle ve uygulamayla güçleniriz.
 
KAYNAKLAR:
1. Williams S, Cunningham E, Pories W.J. Surgical Treatment of Metabolic Syndrome. Med Princ Pract 2012;21:301–309. DOİ: https://doi.org/10.1159/000334480
2. Ji, Y.; Lee, H.; Kaura, S.; Yip, J.; Sun, H.; Guan, L.; Han, W.; Ding, Y. Effect of Bariatric Surgery on Metabolic Diseases and Underlying Mechanisms. Biomolecules 2021, 11, 1582. https://doi.org/10.3390/ biom11111582
3. https://www.healio.com/news/endocrinology/20120325/metabolic-syndrome-and-the-role-of-bariatric-surgery
4. P Cordero, J Li, JA Oben. Bariatric surgery as a treatment for metabolic syndrome. J R Coll Physicians Edinb 2017; 47: 364–8 | doi: 10.4997/JRCPE.2017.414
5. https://my.clevelandclinic.org/-/scassets/files/org/bariatric/guides/risks-and-complications-of-bariatric-surgery.ashx?la=en