1. Uyku felci nedir?
Halk arasında karabasan olarak bilinen uyku felci, uykunun başlangıcında ya da uyanma sırasında meydana gelen geçici bir kas fonksiyon kaybıdır. Oldukça yaygın görülen bu durum, endişe verici semptomlar gösterse de tıbbi bir müdahale gerektirmiyor. Bedenin hareket edememesi, konuşamama, nefes almada güçlük gibi belirtilerle karakterize edilen uyku felci, stres ve uykusuzluk gibi nedenlerle ortaya çıkıyor.
2. Uyku felci neden olur?
Uyku felci, vücut ile beyin arasındaki senkronizasyonun bozulmasıyla ortaya çıkıyor. Sağlıklı bir uyku 5 ya da 6 döngüden oluşuyor. Bu döngülerin her biri 90 dakikada tamamlanıyor. Uykunun son evresi olan REM döngüsü, zihinsel faaliyetlerin en yoğun yaşandığı evre olarak biliniyor. REM uykusunda vücuttaki kasların tamamı geçici olarak felç halinde oluyor. Eğer REM döngüsü bitmeden bilinç açılırsa kısa bir süre bedeni hareket ettirmek ve konuşmak imkânsız hale geliyor. Başka bir ifadeyle beyin uyanıkken kaslar uyku halinde olmaya devam ediyor. Çoğunlukla birkaç saniye ile bir dakika arasında süren bu durum, bir tür uyku bozukluğu olarak tanımlanıyor.
3. Risk faktörleri nelerdir?
Uzmanlar genel nüfusun en az yüzde 50’sinin hayatlarının bir döneminde uyku felci yaşadığını belirtiyor. En temel risk faktörleri ise şu şekilde açıklanıyor:
- Sırt üstü uyumak,
- Jet lag,
- Düzensiz uyku rutini,
- Bazı ilaçları düzenli kullanmak,
- Aşırı miktarda kafein ve alkol tüketmek.
Anksiyete, bipolar bozukluk, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu olan kişiler yüksek risk grubu olarak tanımlanıyor. Aynı zamanda uzmanlar, uyku felcinin uyku apnesi, migren ve hipertansiyon gibi hastalıkların belirtisi olabileceğini ifade ediyor.
4. Belirtileri nelerdir?
- Hareket edememe,
- Konuşamama,
- Nefes almada zorluk,
- Baş ağrısı,
- Göğüs ağrısı,
- Aşırı korku gibi belirtiler ortaya çıkıyor.
5. Uyku felci sırasında neden halüsinasyon görürüz?
Uyku felcine çoğunlukla görsel, işitsel ve duyusal halüsinasyonlar eşlik edebilir. Bunun sebebi aşırı panik halindeyken beynin çok fazla uyarılmasıdır. Bu halüsinasyonlar oldukça canlı ve korkutucu olabilir. Rüyalar, çoğunlukla uykunun REM döngüsünde görülür. Bilinç REM döngüsünde açıldığında, o an görülen rüyalar son derece gerçekçi bir hal alabilir. Bu nedenle görülen rüyalara popüler kültürün oluşturduğu canavar, yaratık, gölge adam gibi gerçek dışı anlamlar atfedilir. Bilincin açık olduğu o kısa sürede rüyadaki hayali dünyanın gerçek dünyayı ele geçirdiği hissedilir. Hipnogojik halüsinasyon olarak isimlendirilen bu durum üç farklı şekilde ortaya çıkar:
- Kapı kollarının açılması, ayak sesleri, gölge adam veya odada sizi tehdit ettiğini düşündüğünüz bir varlığın hissi.
- Kötü niyetli bir varlık tarafından boğulma ya da cinsel saldırıya uğrama hissi. Bu duruma göğüste baskı ve nefes almada zorluk gibi belirtiler de eşlik edebilir.
- Ruhun, bedeni havada süzülürken izlemesi.
6. Uyku felci nasıl önlenir? Bilinen bir tedavisi var mıdır?
Uyku felci için spesifik bir tedavi yöntemi yoktur. Ancak stres yönetimi ve düzenli bir uyku rutini oluşturmak uyku felci riskini azaltabilir. Uykunun fizyolojisini anlamak bu durumun üstesinden gelmek için önemli bir adımdır. Uyku döngüsünde sık tekrarlayan bozukluklar ileride ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Sağlıklı bir uyku düzeni sadece uyku felci yönetimi için değil, genel sağlık ve zindelik için de gereklidir. Uyku rutini oluşturmak için aşağıdaki stratejileri uygulayabilirsiniz.
- Tatil günleri de dahil her gün aynı saatte uyanmaya çalışın. Uyku döngünüzü düzenleyecek bazı ipuçları için buraya tıklayabilirsiniz.
- Sırt üstü uyuma alışkanlığını bırakın.
- Gün içinde meditasyon yaparak hem zihninizi hem de bedeninizi dinlendirin.
- Depresyon ve anksiyete bozukluğu yaşıyorsanız mutlaka bir uzmandan yardım alın.
- Akşam saatlerinde kafein ve alkol gibi uyarıcı ürünler tüketmeyin.
- Sabahın erken saatlerinde güneş ışığından faydalanın.
- Yatmadan en az bir saat önce elektronik aletlerle aranıza mesafe koyun.
Uyku felcine narkolepsi gibi diğer uyku bozuklukları da eşlik ediyorsa mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır. Doktorunuz gerekli muayenelerin ardından REM uyku döngüsünü düzenleyen ilaçlar reçete edebilir.
7. Tarihte uyku felci nasıl tanımlandı?
Bilincin, uyku ile uyanıklık hali arasında olması pek çok kişinin deneyimlediği bir olaydır. Bu nedenle tarihi kayıtlarda uyku felciyle ilgili pek çok anlatı bulunur. Bu konuda araştırma yapan Brian Sharpless, dünyanın farklı yerlerinde konuyla ilgili tam 118 farklı terim tespit etti. Örneğin Almanlar uyku felcine “cin basması” adını verirken Japonlar bu olguyu görünmez bir metalle bağlanma büyüsü şeklinde açıklıyor. Benzer şekilde Türkiye’de karabasan olarak adlandırılan bu olay İskandinavya’da “Mare” isimli bir hayaletin saldırısı olarak nitelendiriliyor.
Orta ve Yeni Çağ’da ise uyku felci şeytan, cadı ve büyü gibi olgularla açıklanıyordu. 1692 yılında gerçekleşen Salem cadı mahkemelerinde bazı tanıklar, gece cadıların onlara büyü yaptığını, hareket edemediklerini ve konuşamadıklarını ifade etmişti. Bütün bunlar uyku felcine işaret etse de o dönemde uyku felcinin bilimsel bir açıklaması yapılamıyordu. Bu nedenle çok sayıda kadın, cadı ilan edilerek katledilmişti. Günümüzde uyku felcini açıklayan pek çok bilimsel araştırma bulunmasına rağmen uyku felci hala doğaüstü güçlerin varlığıyla ilişkilendiriliyor.
