Patates Üreticileri Birliği Başkanı Engin Halkseven, hasat döneminde sadece maliyetlerini çıkarmak istediklerini, astronomik paralar kazanmanın peşinde olmadıklarını belirterek, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın patates için belirlediği fiyatı eleştirdi.
‘’Beklentimizi alamadık’’
Soru: Geçtiğimiz günlerde tohumluk patates fiyatları ile ilgili Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na tepki gösterdiniz. Tepkinizin nedeni nedir?
‘’Tohumluk patatesin geldiği günden beri Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile görüşme halindeyiz. Özellikle hasadın yaklaştığı dönemde çok sık toplantı yaptık fakat beklentilerimizi alamadık. Beklentilerimizde, ekilen tohumluk miktarına göre hasat edeceğimiz ürün fazlamız vardı. Bu durumda hasat yapılmadan belli olmazdı. Bizde takriben 5-6 bin tonun üzerinde durduk fakat hasat dönemi gelince fazlalığımızın bu kadar olmadığını gördük. Fazlalığımız yaklaşık 2 bin ton civarıydı, fakat Covid-19 virüsünden dolayı adamızdan bulunan öğrencilerin ülkelerine dönmesi, restoranların ve otellerin kapanması, turistlerinin ülkeye gelmemesi, özellikle sebze satın alan ve alışveriş yapan Rum turistlerin de kapıların kapanması ile buraya gelmemesi beklentilerimizi altüst etti. Aynı zamanda Yeşil Hat Tüzüğü kapsamında dönemsel olarak Rum tarafına ürünlerimizi satma imkanımız varken bu imkan da kapıların kapanması ile ortadan kalktı. Hasatımızı gerçekleştirdik ve bir miktarını tüccar ile bir miktar üreticimiz ürünlerini buzluklarına yerleştirdiler. Bizim iç piyasada ortalama 1200 ton tüketimimiz vardı. Şimdi ise bu sayı nerdeyse yarı yarıya düştü.’’
‘’TÜRKİYE’YE MISIR’DAN PATATES GELMESİ TÜM PLANLARIMIZI ALT ÜST ETTİ’’
‘’Öte yandan Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Türkiye pazarında bir hayli arayış içine girdi ve Türkiye’de pazar bulduk. Türkiye’de ki bazı tüccarlar ile temasa geçtik ve hemen ihracata girişimini başlattık, fakat Türkiye’ye Mısır’dan patates gelmesi tüm planlarımızı alt üst etti.
Biz patates tohumlarını Avrupa’dan ithal ediyoruz. Aynı patatesi Rum tarafındanki üreticiler de aynı firmadan ithal ediyor. Oradaki bir üretici 25 kiloluk çuvalı 18 Euro’ya alırken alırken, biz aynı çuvalı 26 Euro’ya satın alıyoruz. Sadece tarlaya girmeden 8 Euro fark ödüyoruz. Bu durumun kaynağının ana nedeni de iki defa navlun ödememizdir. Çünkü Rum tarafına gelen mal direkt Hollanda’dan yüklenip, Limasol Limanı’na geliyor. Bize ise Hollanda’dan Mersin’e, Mersin’den de Kıbrıs’a geliyor. Hal böyle olunca iki defa navlun ödemek zorunda kalıyoruz.’’
‘’TALEBİMİZ TOHUMLUK PATATESLERİN PATATES ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ’NE VERİLMESİDİR’’
‘’Asıl tepkimiz başkan olduğum 2 yıllık dönemde özellikle tohum konusunu ısrarla gündeme getirdik. Bu tohumluğu birliğe bırakmalarını talep ettik. Bunun da nedeni biz birlik olarak üreticilerimizi kontrol ederek tohumlukları vermek istedik. Çünkü tohumluklar getiriliyor, direkt üreticilere dağıtılıyor ve daha sonra üretici kaderi ile baş başa bırakılıyor. Biz dedik ki, ‘’biz birlik olarak bu tohumlukları alalım, kontrollü ekim yapalım, birlik kooperatifi olarak alım garantisi de verelim ve herkesin patatese piyasada istediği gibi fiyat vermesinin önüne geçelim’’. Ama talebimiz geri çevrildi.’’
‘’BAKANLIK UZLAŞICI OLMADI’’
‘’Biz Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na; ‘’hasat döneminde sadece maliyetlerimizi çıkarmak istediğimizi ve astronomik paralar kazanmanın peşinde olmadığımız, sadece işimizi yaparken evimize ekmek götürebilelim’’ dedik ve kendilerine bu teklifi sunduk fakat ona da ‘’yok’’ dediler.’’
Soru: Üreticinin ürünleri satışı için en uygun fiyat ne olmalıdır?
‘’Bir kilo patatesin bugün 2,20 TL maliyeti vardır. Şu anda tüccarın aldığı fiyat yaklaşık 1,80 – 2 TL arasındadır. Biz üretici olarak bu fiyatın 2 TL olması için ısrar ediyoruz. Virüsten dolayı yaşanan gelişmelerin farkındayız ve varsın bu yıl zarar etmeyelim fakat kar da etmeyelim diye düşündük. Bu sezonu bu şekilde atlattıktan sonra önümüzdeki günlerde kapılar açılır, turist gelir, oteller çalışmaya başlar ve her şey olması gerektiği gibi olursa bizler de tekrar bir program yapacağız.’’
‘’TARIM BAKANLIĞI BUĞDAY FİYATINA TOHUMLUK PATATES FİYATI AÇIKLADI’’
‘’İhracat olmadığından dolayı bizler Toprak Ürünleri Kurumu ve Tarım Bakanlığı’na; ‘’tüm patatesleri bir noktada toplayalım, fazlalık olan ürünleri de yok edelim ve iç piyasada bir standardı oluşturalım. Aynı zamanda tüccar patatesi ne kadara alacağını ve satacağını, tüketici de ne kadar alacağını bilsin’’ dedik. Şimdi ne mi oldu? Tüccar bir miktar topladı, üretici bir miktar stokladı.
Biz üreticiler 2 TL’ye talep ediyoruz fakat bu yandan da Tarım Bakanlığımız sözleşmeli ektirdiği tohumluk patatesine alım garantisi de verdi ve buğday fiyatına patates açıkladı. Yani Buğday 1,5 TL diye açıklayan bakanlığımız, patates içinde aynı fiyatı söyledi. Geçen sene 2,5 TL aldığı patatesi, bu yıl 1,5 TL’ye açıkladı. Özellikle de pandemi süreci gibi bir dönemde! Bu hangi mantığa sığar! Bu hiçbir tarihte görülmemiştir. Köy kahvesindeki bir kahvenin fiyatı 2,5 TL, benim gece gündüz çalışarak alın teri döktüğüm ürünüm 1,5 TL! ‘’
‘’ÜRETİCİ ÜRÜNÜNÜ EKERKEN ‘’ACABA’’ DİYEREK ÜMİTSİZ EKMEMELİ’’
Durum böyle olunca tüccar; ’’bize, bakanlık 1,5 TL olarak açıkladı. Ben senden nasıl 2 TL’den alayım’’ diyor. Biz de ısrarla üzerine basa basa, bu tohumluğu bu yıl Toprak Ürünleri Kurumu’ndan almamız lazım diyoruz ki; planlı, programlı bir üretim yapabilelim. Üreticim her sene patatesini ekerken ‘’acaba’’ diyerek ümitsiz ekmesin. Bilsin ki tohumluğu ekerken bir taban fiyatının olacak ve fiyatı 2 TL’den alınacak. Gün geldiğinde biz birlik olarak, bütün üreticinin patatesini bir yerde toplamayı hedefliyoruz. Bir yere toplandığında çıkacak olan fazlalık ürün ihraç edilecek yada imha edilecek. Fakat diğer kalacak olanla da üretici, cebine para koyabilecektir. Bizim amacımız budur.’’
‘’BİZ TEKELCİLİK YAPMIYORUZ’’
‘’Biz, onların bakış açısına göre ‘’Tekelcilik’’ oynuyoruz gibi görünüyor. Fakat biz her zaman Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na çağrıda bulunuyoruz ve ‘’hasat döneminde bilirkişi, mühendisler ile maliye çıkartalım ve satışa çıkartalım’’ diyoruz. Tüccar ve marketçi de patatesi ne kadara alacağını bilsin. Bugün bakıldığında tüccar risk altındadır. Çünkü 1,5 veya 2 TL’ye üreticiden ürün satın aldı. Eğer aldığı ürünü satamaz ve imha edilmeye gidilirse, büyük zarara uğrayacaktır. Biz bu tür olumsuzlukları kaldırmak için defalarca ‘’planlı programlı ekim yapalım’’ dedik. Bu sadece patates için değil, seracılıkta da, bahçecilikte de çok önemlidir.’’
‘’YÜRÜRLÜĞE HALEN GİRMEYEN HAL YASASI, BUGÜNE KADAR HÜKÜMET EDENLERİN AYIBI!’’
‘’20 yıllardır mecliste bekletilen Hal Yasası, hala yürürlüğe girmedi. Bu da bizim ve bugüne kadar hükümet edenlerin ayıbıdır. Hal Yasası devreye girdiğinde gerek üreticinin, gerek tüccar istihdamlar sağlayacaktır. Bu işten ekmek yiyenler olacak ve bu iş planlı programlı yürütülecektir. Üretici de tüccar da vergi kaçıramayacaktır. Tarıma da büyük bir katkı sağlanacaktır!’’
‘’ÜRETİCİ ÜRETTİ FAKAT HAK ETTİĞİ DEĞERİ ALAMADI, ÇOĞU VAZGEÇTİ’’
Soru: Patates üretici sayısında artış yaşanmamasının nedeni nedir?
‘’Resmi olarak 530 üyemiz var. 530 üyemizin yetiştirdiği patates ile geldiğimiz durum ortadadır. Geçmiş dönemlerde sayımızı daha da fazlaydı. Özellikle Asil Nadir’in döneminde sezonluk 25 bin ton patates hasadımız vardı. Bugün bu sayı 12 bin tona düştü. Dönemsel olarak da 6 bin tona düştük. Çünkü üretici ürettiği ve hak ettiği değeri alamadı, çoğu vazgeçti. Bunun tek nedeni de plansızlık ve programsızlıktır!’’
‘’REKOLTEMİZ İKİ BÖLGEDE TOPLAMDA 12 BİN TONDUR’’
Soru: Patates için toprağın önemi nedir? Ülkemizde patates için en verimli topraklar hangi bölgelerdedir?
‘’Lezzet ve albenisi açısından bütün dünyanın kabul ettiği en güzel topraklar; Çayönü, İncirli, Beyarmudu ve bunun tabi ki de Rum tarafından bulunan kırmızı topraklardır. En güzel patates bu topraklarda yetişiyor fakat biz üretimi baltalamak ve bu güzel ürünü öldürmek için elimizden geleni yapıyoruz. Tabi ki ambargolar altında da eziliyoruz. Rum tarafına bakıldığında bir tüccar yada üretici, gidip Avrupa’nın herhangi bir yerinde pazar bulabiliyor ve bu ürünü de rahatlıkla pazarlıyor. Biz de Annan Planı’ndan sonra Yeşil Hat Tüzüğü açıldıktan sonra ancak satmaya başladık fakat buna rağmen yine Rum tarafına kendimiz ürünümüzü satamıyoruz. Çünkü satmak için Rum tüccara gidiyor ve ona pazarlıyoruz. Tanınmayan bir ülke olduğumuzdan ve toprak altı bir ürün olan patatesi ürettiğimizden dolayı hükümetimizin diğer ülkelere verdiği belge, geçersiz sayılıyor. Narenciye gibi toprak üzeri bir ürün olsaydı eğer yurtdışına satabilirdik. Bölgesel rekoltede yaklaşık 5-6 bin ton doğu bölgesi dediğimiz; Beyarmudu’ndan Karpaz’a kadar, batı bölgesinde Güzelyurt Doğancı’ya kadar olan bölgelerdir. Rekoltemiz iki bölgede toplamda 12 bin tondur.’’
‘’BÜTÇE YETERSİZLİĞİNDEN DOLAYI MÜHENDİS İSTİHDAMI SAĞLAYAMIYORUZ’’
Soru: Patateste hastalıkla mücadelede birlik olarak yürüttüğünüz çalışmalarınız var mı?
‘’Birlik olarak Covid-19 hastalığından ve aynı zamanda bütçe yetersizliğinden dolayı mühendis istihdamı sağlayamadık. Bölgemizdeki Tarım Dairesin’deki mühendis arkadaşların ve zirai ürün satan arkadaşlarımızın fikirlerini, görüşlerini alarak hastalıklarla mücadele ediyoruz.’’
‘’TARIM VE DOĞAL KAYNAKLAR BAKANLIĞI’NIN BİZE YAPMIŞ OLDUĞU EN BÜYÜK HİZMET PATATES ÇEŞİTLİLİĞİDİR’’
Soru: Bu yıl patatesteki çeşitlilik noktasında gelişmeler nelerdir?
‘’4 çeşit patates yetiştiriyoruz. Toprak Ürünleri Kurumu’nun ektirmiş olduğu 25 ton tohumluk Farida ve 25 ton Sifra cinsidir. Bunun yanında iç piyasada tüketilmek için yaklaşık 400 ton tohumluk İsponda, bunun yanı sıra 100 ton sanayi tipi üretimde kullanılmak üzere patates ekildi.
Tarım ve Doğal Bakanlığı’nın biz üreticilere ne gibi faydalarının da olduğuna değineceksek eğer, özellikle sanayi tipi patates eskiden kotada 2,5 kilo yurtdışından fatura karşılığında geliyordu, 1 kilo da buradan alınıyordu. Fakat bu kota şu anda tersine döndü ve 2,5 kilo buradan, 1 kilo da yurtdışından geliyor. Tarım Bakanlığının bize yapmış olduğu en büyük hizmet diyebiliriz.’’
‘’SU REZERVLERİMİZ GÜNDEN GÜNE AZALMAYA DEVAM EDİYOR’’
Soru: Su sorunu yaşıyor musunuz?
‘’Günden güne doğu bölgemizdeki su rezervlerimiz azalıyor. Bölgemizde bulunan gölette büyük bir su depolandı. Biz bunu defalarca geçmiş Tarım Bakanları ve şimdiki bakanımıza ‘’bu suyu bir şekilde değerlendirelim’’ talebinde bulunmamıza rağmen kimse bize yardımcı olmadı. Bu su buharlaşmaya devam ediyor. Zamanla bu su ziyan olacak ve bitecek. Su rezervlerimiz günden güne azalmaya devam ediyor. Yazıktır, günahtır! Batı bölgemize de iki yıl üst üste yağan yağmurdan dolayı su rezervleri saatte 10 ton olan kuyu, şu anda 50-60 tona kadar çıktı.’’
‘’MAALESEF MAHRUM OLACAĞIZ GİBİ GÖRÜNÜYOR…’’
Soru: Türkiye’den gelen ve tarım alanları için projelendirme aşamasına geçilecek sudan beklentiniz nelerdir?
‘’Türkiye’den gelen su boruları patlamadan öncede denize dökülen su, hala daha denize dökülmektedir. Bu sudan hiç kimse yararlanamadı. Sadece Güzelyurt bölgesinde narenciye için çalışmalar sürdürülüyor. Bu suyun bölgemizde kullanılması için bir proje yok ve maalesef mahrum olacağız gibi görünüyor.’’
‘’YILLIK ÜRETİMİMİZ YAKLAŞIK 25 BİN TON’’
Soru: KKTC’nin yıllık patates ihtiyacı ne kadardır? Bu rakam yeterli midir?
‘’Sadece sofralık olarak yıllık yaklaşık 15 bin ton patates tüketimi vardır. 1500 ton da sanayi tipinde kullanılıyor. Yıllık üretimimiz yaklaşık 25 bin ton’dur ve fazlasıyla iç piyasada yeterli oluyor. Şu anki hasadımız da yaklaşık 12 bin tondur. Bizim Aralık ayına kadar tüketeceğimiz tahmini olarak patates miktarı 8 bin ton’dur. Bu sezon mantar hastalıklardan dolayı bazı bölgelerde verim kaybına uğradık.’’
