Zeytinlik Festivali

Zeytinlik Festivali — 07 Ekim 2019 Pazartesi 12:24 0 A ⁺ A ^- Yazdır

Kıbrıs’ta her evde mutlaka bir zeytin yaprağı tütsülüğü veya buhurdanlığı bulunur. Eskiden insanlar çocuklarını, sevdiklerini, evlerini, misafirlerini kurumuş zeytin yaprağı dumanıyla tütsülerlermiş. Bu gelenek halen Zeytinlik (Templos) köyümüzde de devam etmektedir. Misafir gittiğiniz bir Kıbrıs evinde size tütsülükte yanan zeytin yaprağını uzatan ve dumanı kendinize doğru çekmenizi isteyen yaşlılar kadar gençleri de bulabilirsiniz. Tütsüleme kötülükleri uzaklaştırmak, nazara karşı korunmak için yapılır. Eskiden misafirler dahi tütsüyle karşılanır, uzağa gidenlerin erken geri dönmesi için, arkalarından dökülen suya bir zeytin dalı atmanın, onu mutlaka geri getireceğine inanılırdı. İşte bu tütsülenme geleneği ile başlayan Zeytinlik Festivali’nde bugün Ali Nesim hocayı anıyoruz. Hocanın köyü için yaptıkları ve bunun dışında kültürümüze katkıları konuşulacak. Bu gecenin onur konuğu Türkiye Folklor Kurumu Başkanı Prof.Dr. İrfan Ünverdi beyefendi. Bir teşekkür de ayrıca Girne Belediye Başkanı Sayın. Nidai Güngördü’ye, Ali Nesim hocanın vasiyetini yerine getirdiği için hoca ölümden önce Templos köyüne adını veren Templerlerin bir heykelinin dikilmesi istemişti, bunu gerçekleştiren Belediyeye sonsuz teşekkürler.

Zeytinlik (Tempolos) Köyü

Zeytinlik köyü adnı Zeytin ağaçlarından ve bu köydeki ilk zeytin ve üzüm bağları eken Templer şövalyelerinden alır. Bu köyde su kanalları ile birlikte ortak kullanılan üç kuyu köyün can damarını oluştururdu. Köyü bu su kuyuları olmadan düşünmek olanaksızdı. Köydeki üçüncü kuyu, köye gelen yolun en dar yerinde ki Kambur Hüseyin'in evi yanındadır. Kuyunun iki taşı ve ağzındaki yekpare silindir ve ıçı delik taş son yıllarda kaybolmuş; kuyu kapanmıştır. Kambur Hüseyin'in evi yıkılmıştır. 1950'li yıllarda henüz yaşayan annesinin 115 yaşında öldüğünde; yeniden diş çıkardığı ve adet görmeye başladığı rivayet edilir. Ve denirdi ki, -"zeytin yağının hikmetidir; ölüyü bile diriltir."

Köy ilkokulunun bahçesindeki ‘antik yağ sıkma taşı’, köyde zeytinciliğin en az ikibin yıllık bir geçmişi olduğunun kanıtıdır. Köylünün zeytine taparcasına verdiği değer, beni hep etkilemiş ve Şahmaran’daki öykülere ilham kaynağını oluşturmuştur. Gerçekte, bir zamanlar zeytin ağacı ve zeytin yağı, köylü için ekonomik değerinin ötesinde kutsallık ölçüsünde seviliyor ve değer veriliyordu.

1945 yılına kadar köyde ilkel, zeytinin eşeklerin döndürdüğü taşlarla ezildiği ve yağın aboşiden, siyah zeytin suyunun üstünden, elle toplandığı ilkel yağ değirmeni bulunuyordu. Garip dede yanındaki değirmen kapandıktan sonra Kamburların değirmeni kısmen elle kısmen makineyle çalışan teknolojiye dönüştürüldü. 1985’ten sonraysa kapatılarak anayol üzerinde Rumlardan kalma fabrikaya, yağ değirmeni görevi tümüyle devredildi

Bir zamanlar, zeytin yağından başka fıstık -yağı, yada pamuk-yağı yiyenlere kötü gözle bakılırdı, çünkü zeytin yağı daha pahalı idi ve kerametine inanılırdı.

Parası olan aranır Parası Olmayan Kaderine Katlanır

Bir zamanlar yine, yağı ile ünlü Templos köyünden bir Bey hastalanır. Doktor doktor dolaşmaya başlar. Ne türkü kalır, ne Urumu. Bütün doktorlar aynı şeyi söyler. Bey’in çaresiz bir hastalığı vardır. Kim ağlar, kim dövünür. En sonun doktorun biri demiş ki: Bir de Avrupa’ya girsin, aransın. Bey kalkmış ta İsviçrelere gitmiş. En iyi doktorlara görünmüş. Doktorlar demiş ki "Paran varsa her gün bir çorba kaşığı zeytin yağı iç!" Adam ise "Bendeki zeytin yağı varillerinin içine düşsen boğulursun" diye cevap vermiş. "Demek sen çok zenginsin." Adam demiş ki "Ben çok zenginim ama dermanım sizde." Sonunda doktorlar şu tavsiyede bulunmuşlar. "Dermanın senin evinde, her gün aç kamına bir kaşık iç ve görelim." Adam Kıbrıs 'a dönmüş ve hiç karın yağı, kaymak yağı, fıstık yağı yememiş sadece her gün bir kaşık zeytin yağı içmiş, zeytin yağlı yemekler yemiş ve kısa bir zaman sonra hiçbirşeyciği kalmamış, 100 yaşına kadar da yaşamış.

Ne demişler: Parası olan aranır parası olmayan kaderine katlanır.

Hayır öyle değil: Parası olan arabasını kaf dağından aşırır, parası olmayan yolunu düz ovada şaşırır.

Hayır öyle da değil: Zenginin parası züğürdün çenesini yorar.

Bugün, Zeytinlik olarak bilinen Templos’ta bir zamanlar insanların zenginliği sahip oldukları zeytin ağaçlarıyle ölçülür, düğünler zeytin hasadı sonrasına bırakılır; pek çok iş: “Kısmet olur da bu sene olgun geçerse, yani bol yağ elde edersek” sözüne bağlanırdı. Zeytin, ekonomik, kültürel ve yaşamsal değeri olan kutsal bir ağaçtı.

Zeytine vurdum nacak

Dalları kırılacak

Gel yarim sarılalım

Zaten dünya batacak

Zeytin yağı şişesi

Gülünan menekşesi

Yaktı gavurdu beni

Nazlı yarin cilvesi

Zeytinden aşımısın

Güzeller başı mısın

Gönderdiğim mektubu

Goynungda daşır mısın

Al beni nazlı yarim

Sar beni nazlı yarim

Sonunda ayrılık var

Tut beni götür yarim

Emete Kambur Hasan’dan dinlediğimiz bu türkü, zeytinin hem ekonomik değerini gösteriyor... hem de zeytini bir aşk sembolu düzeyine çıkarıyordu. Bu türkü; daha doğrusu bu maniler, zor ve külfetli bir iş olan Zeytin toplama işini yapan köy kadınlarının ağzından eksik olmaz, onların hem eğlencesi hemde duygularının bir yansıması idi.

Zeytinciliğin köyde çok eski bir uğraş olduğu köy tarlalarındaki eski zeytin ağaçlarından da bellidir. Köyün altında (Baladi yokuşunun altından başlayarak denize kadar uzanan topraklara bu ad verilirdi), köyün batısında ve özellikle dere yataklarında yaşlı ağaçlara hala rastlanmaktadır.

Osmanlı zamanında zeytincilik yapılmasına rağmen, hayvancılığın önem kazandığı ve daha çok tahıl yetiştiriciliği yapıldığı anlaşılıyor. Birinci dünya savaşından sonra İngiliz idaresinin teşvikiyle zeytincilik gelişme gösteriyor. Özellikle “Ali Bey Çifliğinin” Girne’nin ileri gelen zenginlerinden Severis’e satılmasından ve bu geniş tarlanın “zeytinlik” haline getirilmesinden sonra, zeytinciliğin çok karlı bir iş olduğunu gören köylü zeytin ekimine hız veriyor. İkinci dünya savaşı içerisinde zeytin yağının, tabiri caizse, altın değerini alması üzerine zeytin ekimi doruğa ulaşıyor. Dağda bolca bulunan yabani zeytin ağaçları sökülerek tarlalara ekiliyor, keçi-koyun gibi hayvanların yememesi için, 1.5 ya da 2 metre yükseklikten aşılanıyor. Aşılama işi genellikle Karmili bir rum olan Neoklis’e yaptırılıyordu. Ancak, “Nalbant” ailesinden öğretmen Fadıl efendi de hem köylüye aşı yapmayı öğretmiş hem de kendi tarlalarını zeytinlik haline getirerek köylüye öncülük etmiştir. 1950’li yıllara gelindiğinde zeytincilik köylünün yaşam biçimi haline gelmiş, ve Templos, yağının tadı, kalitesi bol ürün veren ağaçlarıyle adanın önde gelen üretici köyleri arasına girmişti.

Seksen beş kişinin hak sahibi olduğu zeytin ağacı

Baladi yokuşunun hemen altında, Severis’in tarlasının köşesinde, bugün sosyal konutların olduğu alanda bulunan yaşlı zeytin ağacı zeytinciliğin bir simgesi idi. Kambur ve Mullakasım ailesinin tüm fertlerinin otak malı olan bu ağaç, zeytin ağaçlarının değerini göstermesi bakımından önemlidir. Tarla bir Ruma satıldığı halde mülkiyeti gene köylüde kalmış ve kimse mülkiyet hakkını unutmamıştı. Ailenin en yaşlısı olması dolayısıyle Kambur Salih’in karısı ve Mullakasım’ım kızı Hatice genapla, en çok mülkiyet hakkına sahip olarak bu ağacı ölene kadar toplamıştı. 1963’ten sonra bakımsızlıktan yabanileşen bu zeytin üzerinde sosyal konutların yapılışıyle haksahipliliği de son bulmuştur.

Başkalarının tarlalarındaki zeytinlere “dağınık ağaç” adı veriliyordu ve bu statüdeki ağaçlar hem oldukça fazlaydı hem de büyük değerleri vardı. Ne yazıkki bugün, tarla içinde ağaçlarla birlikte, dağınık ağaçların da hiç bir değeri kalmamıştır.